4/2-08 Sjølvbilete - sjølvoppfatning og identitet

Forelesinga denne mandagen tok føre seg diverse omgrep knytt til det psykologiske sjølvet, og korleis dette utviklar og endrar seg opp gjennom barne-, ungdoms- og vaksenåra. Ærleg sagt synest eg dette er ein litt vanskeleg teori som må "tyggjast" fleire gonger. Det er nok mykje grunna at eg så gjerne vil plassere dei ulike omgrepa konkret, men som er så vanskeleg, då det er omgrep som set ord på ulike psykologiske/kognitive abstrakte prosessar.

No har eg i alle fall sete meg ned og lest teorien bak forelesinga i boka til Gunn Imsen, og eg må seie at eg vart litt lettare i hovudet mitt etterpå.

Uansett; stoffet er vanskeleg, men eg ser samstundes nytteverdien. Boka til Imsen tek nettopp føre seg pedagogisk psykologi. Norsk Forening for Pedagogisk Psykologi seier dette om emnet:
Pedagogisk psykologi kan forstås som studiet av menneskets læring og utvikling i oppdragelse og undervisningssituasjoner. Profesjonsområdet pedagogisk psykologi har som oppgave å undersøke, beskrive, gi råd og yte tiltak som fremmer læring og utvikling hos barn, ungdom og voksne i oppdragelse og undervisningssituasjoner.

..... For at me som lærarar skal kunna yte vårt beste for eleven, må me også kunna noko om det som skjer inni sjølvet til eleven; kva tankar gjer kan eller ho seg om dette? Korleis kan uønska situasjonar oppstå når dei eigentleg kunne vorte avverga? Kvifor reagerer eleven slik når eg berre ville han eller ho det positive? Forventningar frå eleven si eiga side og forventningar frå utsida, korleis forventningar frå andre kan føre til mangel på motivasjon (alle har vel ein gong opplevd kor vanskeleg det kan vere å prestere når ein har mange signifikante andre som forventar så alt for mykje av deg), det kompliserte fenomenologiske sjølvet som inneber så mykje meir enn det fysiologiske, og sjølvvurdering frå eleven sjølv og frå andre som igjen fører til ei positiv eller negativ sjølvoppfatning, er setningar som alle fortel om viktige ting som er nødvendige å ha i bakhovudet for pedagogiske leiarar. Spørsmål om kvifor ting oppstår og korleis ein kan gjere noko med ein gitt situasjon, er for oss viktige, og dei kan ikkje minst få svara sine besvart med ein slik kunnskap som omhandlar nettopp slike kognitve prosessar og teoriar.

Korleis utviklar personlegdommen seg? Dette synest eg er interessant; om korleis Erikson deler inn menneske i åtte ulike aldrar, som kvar har eit eige personlegdomsaspekt. Korleis eit individ kjem seg over den eine "kneika" etter den andre, som anten kan slå ut den positive eller den negative vegen. Dette er kun ein teori om korleis personlegdommen utviklar seg, men likevel synest eg at den traff godt. Det er nok ikkje utan vidare at denne teorien står såpass sentralt som det den gjer i dag.

Det å finne sin eigen identitet, er for mange vanskeleg, og narsissisme er noko av det som kan oppstå om eit individ er på stadig jakt etter å finne seg sjølv. Identitet er noko ein byggjer seg opp over lang tid - ein skal tross alt bestemme kven ein vil vere resten av livet.

Utviklinga til born, både på det fysiologiske, sosiale og psykologiske/kognitive planet er viktig kunnskap som alle bør vite noko om. Kva nivå burde eleven ha nådd nå? Korleis bør eg legge til rette undervisninga for å dekke at eleven blir stimulert til å nå hans eller hennar neste nivå? Eleven si sjølvoppfatning, og med det han eller hennar motivasjon for læring bør absolutt framhevast og stå i sentrum!

Siste revidering:
Gunn Imsen nemner at sjølvoppfatning og sjølvbilete som oftast er knytt til eigen kompetanse. Sjøvbiletet vert med det trua på å meistre i ulike samanhengar. Når det då gjeld elevar som ikkje har eit positivt sjølvbilete av seg sjølv, trengs det å gjerast noko. Maslow set det å ha eit positiv sjølvbilete og ei positiv sjølvvurdering av seg sjølv, som eit av dei grunnleggjande behova i behovshierarkiet. Me som lærarar må vere ein av dei første partane som må prøve å gjere noko med dette. Den eleven som ikkje har eit postivit sjølvbilete av seg sjølv, vil heller ikkje oppleve den same gode meistingskjensla som dei elevane som innehar eit positivt sjølvbilete. Alle individ vurderer seg sjølv innanfrå, men me vert også vurdert utanfrå. Me seier at me har både ei indre og ei ytre vurdering av oss sjølve. For å auke sjølvbilete, treng ein først og fremst å gå inn i seg sjølv, slik som du oppfattar deg sjølv. Den indre motiveringa må tre fram. Eg trur det er svært viktig at ein då får oppgåver og utfordringar til, og at ein med det får oppleve meistring. Den gode meistringskjensla fører då med seg motivasjon for å fortsetje, og meistringskjensla kan få tre fram. Meistring kan med det føre med seg eit positivt sjølvbilete og ei postiv sjølvoppfatning. Men det er viktig at me som lærarar er observante og klarar å sjå om ein elev slit med dårleg sjølvbilete. Det kan godt hende at det i tilfelle er svært vanskeleg å gjere noko med ein person sitt sjølvbilete. Uansett må me prøve, og det er så viktig å tilretteleggje arbeidsoppgåver o.l. for den eleven det gjeld.

Dette er også sagt av Gunn Imsen, som snakkar om ein sirkelprosess, og då meiner ho den kausale sirkulariteten: gode prestasjonar skapar positiv sjølvoppfatning, som i neste omgang gjer sitt til å utføre endå betre prestasjonar.

Med tanke på den den ytre vurderinga, må me som lærarar og vaksenleiarar, vere flinke til å gje den eleven som slit med eit negativt sjølvbilete, ros og oppmuntring i skulekvardagen. Me veit at den ytre vurderinga kan ha vel så mykje å seie som den indre vurderinga ein person gjer av seg sjølv.

I forhold til attribusjonsteorien finst det klare tendensar til ein elev som har dårleg sjølvbilete. Han eller ho vil også vere flink til å finne unnskyldningsårsaker eller bortforklaringar til at han eller ho har gjort det bra. Flaks eller for lette oppgåver kan vere passelege unnskyldningar. Om eleven derimot har gjort det dårleg, vil han eller ho med ein gong skylde på dårlege eller manglande evner. Motsett er det med elevar som har eit velutvikla positivt sjølvbilete.

Det er dette attribusjonsteorien handlar om; å finne årsaksforklaringar til ting som hender oss. Å finne "syndebukkar" kan vere eit passande omgrep i denne samanhengen. Kasalitet (gjetning) er også framtredande. Forventningar me har på førehand, før me tar til med ei oppgåve, er med på å påverke tolkinga av resultatet. I neste omgang vil fortolkingane av ei hending vere med på å forme dei nye forventningane om det som ligg lenger framme. Om eleven med dårleg sjøvbilete ikkje har fått ei oppgåve til, vil dei negative fortolkingane til denne hendinga vere med på å forme dei nye forventningane i framtida. Dette kan også vere eit mogleg utfall.

Elevar med dårleg sjøvbilete må me ta tak i, så godt som det lar seg gjere.